"Europa a tożsamość narodowa" - referat wygłoszony na spotkaniu POAK.
W zeszłym roku obchodziliśmy w dniu 11 listopada święto odzyskania niepodległości po 123 latach zaborów. Dzień 11 listopada jako Narodowe Święto Niepodległości został ustanowiony w 1937 roku. Krajowa Rada Narodowa zniosła to Święto w 1945 roku tuż po utracie przez Polskę niezawisłości na rzecz systemu komunistycznego sterowanego przez Związek Radziecki. Zostało ono wznowione w 1989 roku po kolejnym odzyskaniu niezawisłości.
Od wstąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku sprawy Europy i naszych relacji z nią stały się szeroko obecne w świadomości Polaków i szeroko nagłaśniane w środkach publicznego przekazu. Wstępując do UE Polska wróciła do europejskiej rodziny narodów. Nie z naszej winy nie byliśmy obecni u podstaw tworzenia się politycznych i gospodarczych struktur zjednoczonej Europy. Będąc oddzieleni od Europy Zachodniej żelazną kurtyną wiedzieliśmy jednak, że geograficznie, historycznie, duchowo, kulturowo i cywilizacyjnie byliśmy częścią Europy, której dusza jeszcze dziś pozostaje zjednoczona, gdyż oprócz wspólnych początków żyje, jak to określił papież Jan Paweł II w 1982 r w Santiago de Compostela, wspólnymi wartościami chrześcijańskimi i ludzkimi, takimi jak godność osoby ludzkiej, głębokie przywiązanie do sprawiedliwości i wolności, pracowitość, duch inicjatywy, miłość rodzinna, szacunek dla życia, tolerancja, pragnienie współpracy i pokoju.
Trzeba jednak pamiętać, ze Europa w poprzednim wieku zdradziła własne zasady i własne dziedzictwo. W skrajnym zamęcie dwukrotnie dokonała zamachów samobójczych- wywołała dwie wojny, które tylko z nazwy były światowymi (powiązania kolonialne). W istocie były to przecież wojny domowe Europy. Innym objawem kryzysu Europy był totalitaryzm, w cieniu którego Europa żyła od 1917 do 1989 roku.. Najazd barbarzyńskich hord nie spadł na Europę w XX wieku ze stepów Azji. Komunizm. faszyzm i nazizm, u których źródeł leżały neo-pogańskie i materialistyczne wizje człowieka wylęgły się w Europie. Te wizje są do dzisiaj źródłem różnych form śmiertelnych infekcji.
Wracając w naszych rozważaniach do początku naszej cywilizacji należy zdać sobie sprawę, ze jej podstawą był fundament grecko-łaciński, na którym ukształtowała się odrębność wspólnoty europejskiej jako wspólnoty wyznawców Chrystusa. Każda tożsamość konstytuuje się w procesie różnicowania się i ścierania się tego co własne i swojskie z tym co obce, nieznane a często wrogie. W przypadku Europy tym katalizatorem stała się trwająca około tysiąc lat konfrontacja z islamem, najpierw w jego wersji arabsko-saraceńskiej a następnie turecko-tatarskiej. To różnicowanie się i ścieranie się z islamem przyniosły Europie świadomość własnej odrębności. O tym warto dzisiaj pamiętać. Późniejszą fazą krzepnięcia tej europejskiej tożsamości było odkrycie i opanowanie przez Europę świata. Między XV i XIX wiekiem Europa odkryła, zbadała i zdominowała cały nie europejski świat. Zaledwie kilka krajów nie zaznało nigdy długotrwałego panowania europejskiego. Tymi wyjątkami są Chiny, Japonia, Persja i Arabia. Natomiast obie Ameryki, Australia i Północna Azja (Syberia) zostały całkowicie skolonizowane przez Europę. Jeśli dziś można mówić o współczesnym świecie jako o całości to jest to efekt trwającego ponad pół tysiąclecie wysiłku integracyjnego Europy, która nadała światu własną formę i owoce własnej cywilizacji. Jest to fenomen jedyny na taką skalę w dziejach ludzkości. Trzeba jednak mieć świadomość, że ten kolonializm miał też swoje istotne czarne strony
Obecnie sytuacja jest bardzo odmienna. W XVIII i XIX wieku usamodzielniły się i oderwały od Europy obie Ameryki i nowoczesna Rosja a w dwudziestym wieku reszta świata. Europa jest dzisiaj obszarem skolonizowanym i zdominowanym przez ludy i potęgi pozaeuropejskie. Związek jej trzech wielkich cór- Ameryki Północnej, Ameryki Łacińskiej i Rosji- z Europą jest nader problematyczny i to jest niewątpliwie najbardziej widoczny, zewnętrzny przejaw kryzysu i degradacji Europy. Czarne strony kolonializmu miały bardzo istotny wpływ na ten proces dezintegracji Wyrażane są rożne wyjaśnienia przyczyn utracenia przez Europę zdolności przywódczej i integracyjnej. Zdaniem autora relacjonowanych rozważań, prof. Tomasza Witucha, Europa wyrzekająca się chrześcijaństwa wyrzeka się sama siebie i traci to, co stanowiło dawniej rdzeń jej cywilizacyjnej tożsamości. Chodzi tu o konsekwencje wiary w Chrystusa, o szczególny wyróżnik naszej cywilizacji, który zapewnił jej wyjątkowe i niepowtarzalne miejsce w dziejach ludzkich. Tym wyróżnikiem jest pojęcie osoby ludzkiej, koncepcja człowieka - istoty odrębnej, niepowtarzalnej, skończonej w samej sobie, wolnej i odpowiedzialnej. Jedynymi ograniczeniami, które są równocześnie niezbędnymi drogowskazami dla tak pojmowanego człowieka jest prawo boskie i imperatyw miłości okazywanej drugiemu człowiekowi. Ten indywidualizm, czy tez personalizm różni Europę od innych kręgów cywilizacyjnych i jest najistotniejszym wyróżnikiem Europy. To chrześcijaństwo, to Kościół wpoił nam szacunek dla życia ludzkiego, dla osoby, owoc męki Chrystusa i dorobek tysiącletnich wysiłków Kościoła. A przecież starsi z nas jeszcze pamiętają hasła wojującego ateizmu komunistycznego: ” Jednostka niczym, jednostka bzdurą”.
Ważniejszym i bardziej złożonym elementem tego pojmowania człowieka jest jasny, personalistyczny związek między człowiekiem i Bogiem nadający sens ludzkiej egzystencji- szczególny osobowy związek człowieka dziecka z Bogiem Ojcem.
Natomiast tożsamość narodowa jest nadal atakowana a jej pojecie jest wypaczane głównie przez środowiska lewicowe. Przedstawiana jest ona jako rzekome zagrożenie dla wolności jednostki lub potencjalne źródło szowinizmów bądź konfliktów o podłożu nacjonalistycznym. Zdaniem zwolenników takich poglądów tożsamość narodowa jest tylko mitem a realną rzeczywistością jest tylko państwo. Trzeba podkreślić, że konflikty narodowościowe są zazwyczaj owocami popełnianych gwałtów na uczuciach i interesach narodowych. Dramatyczne napięcia, które rozsadziły Związek Radziecki. Jugosławię czy Czechosłowację były skutkiem takich gwałtów. Wbrew doktrynerom nie powstał naród radziecki, podobnie jak nie powstał naród jugosłowiański czy czechosłowacki. Fałszywą okazała się też doktryna komunistyczna głosząca, że proletariusze nie mają ojczyzny.
Narody Europy formowały się razem z nią. Wręcz Europę konstytuują. Kościół szedł i nauczał wszystkie narody, ewangelizował je i uczył godzić odrębności i partykularyzmy więzów plemiennych. Kościół więc nie przypadkiem nazywany jest „matką narodów”. Pomiędzy IX i XII wiekami wyodrębniły się wszystkie większe narody Łacińskiego Zachodu z ich indywidualizmem, który jest charakterystyczną, twórczą cechą naszej cywilizacji. Pięćdziesiąt lat temu generał de Gaule powiedział, ze mimo zakrętów historii Polska pozostała sobą. Współtworząc Europejską Jedność nie zapominajmy o naszej tożsamości i wartościach, które przez wieki kształtowały naszą świadomość. Szanując te nasze korzenie i obyczaje weszliśmy do struktur Unii Europejskiej i chcemy być jej aktywnym członkiem, pozostając w niej Polakami, tak jak Niemcy są Niemcami a Belgowie Belgami. Podstawowymi elementami tych struktur są państwa, których zasadniczymi celami strategicznymi to zapewnienie bezpieczeństwa publicznego, w tym bezpieczeństwa granic oraz zapewnienie dobrobytu swoim mieszkańcom. Z pierwszym celem wiąże się nasze wstąpienie do NATO a z drugim przystąpienie do UE.
Unikalne doświadczenie historyczne Europy związane jest z integracją wartości duchowych i materialnych w procesie trwałego i wszechstronnego rozwoju. Na przełomie XX i XXI wieku pojawia się obawa, że rola wartości duchowych zmniejsza się w alarmującym tempie. Ten aspekt naszego rozwoju w ramach wzmacniającej się wspólnoty europejskiej winien być przedmiotem szczególnej troski Akcji Katolickiej.
Tadeusz Wójcik.
Opracowano na podstawie referatów zawartych w Materiałach Formacyjnych –Zeszyty Formacyjne Nr. 6 i 7/1998 - Krajowego Instytutu Akcji Katolickiej i przedstawiono na posiedzeniu Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej w dniu 13 stycznia 2016 r.